Vermont Senatörü Bernie Sanders, yapay zekâ ve otomasyonun iş gücü üzerindeki olası etkilerine karşı dikkat çeken bir öneri sundu. Uzun yıllardır işçi haklarını savunan Sanders, yayımladığı raporda yapay zekâ temelli üretim sistemlerinin milyonlarca kişiyi işsiz bırakabileceğini vurguladı. Rapora göre Amerika Birleşik Devletleri’nde önümüzdeki on yıl içinde yaklaşık 100 milyon çalışanın otomasyon nedeniyle işini kaybetme riski bulunuyor.
Sanders Robot Vergisi ile Gelir Adaletini Sağlamayı Hedefliyor
Sanders, mevcut ekonomik yapının çalışanların emeğini koruyamadığını belirtti. Teknolojik ilerlemelerin üretkenliği artırmasına rağmen işçilerin gelirlerinin gerilediğine dikkat çekti. Verilere göre 1973’ten bu yana üretkenlik yüzde 150 artarken şirket kârları yüzde 370 yükseldi. Buna karşın ortalama bir Amerikan işçisinin haftalık geliri yaklaşık 30 dolar azaldı.
Sanders, gelir adaletsizliğini azaltmak amacıyla “robot vergisi” adını verdiği yeni bir sistemi gündeme getirdi. Bu sistem kapsamında büyük şirketlerden otomasyon teknolojilerini kullandıkları oranda vergi alınması öngörülüyor. Elde edilen gelir, işini kaybeden çalışanlara aktarılacak. Rapor, bu düzenlemenin doğrudan bir “teknoloji vergisi” olarak işleyeceğini ve yapay zekâdan elde edilen kazancın emekçilere geri dönmesini sağlayacağını belirtiyor.
Sanders, önerisini 2023 yılında yayımlanan kitabında da dile getirmişti. Ona göre üretim süreçlerinin otomasyona devredilmesi karşısında vergi ve düzenleme politikaları yeniden tasarlanmalı. Böylece çok uluslu şirketlerin kârlarını artırırken çalışanları göz ardı etmesinin önüne geçilebilir.
Uzmanlar, Sanders’ın önerisini evrensel temel gelir fikrine yakın bir model olarak değerlendiriyor. Bu yaklaşım, otomasyon nedeniyle gelir kaybı yaşayan kesimlere doğrudan destek sağlamayı amaçlıyor. Ancak bazı ekonomistler, yalnızca nakit desteğinin uzun vadede kalıcı çözümler üretmeyeceğini ifade ediyor. Onlara göre böyle bir sistemin etkili olabilmesi için kira sınırlamaları, fiyat denetimleri ve güçlü işçi koruma yasalarıyla desteklenmesi gerekiyor.
Diğer yandan yapay zekâ yatırımlarının büyük kısmı hâlen beklenen kazanç seviyesine ulaşmadı. Araştırmalar, yapay zekâ projelerinin yüzde 95’inin firmalara anlamlı bir gelir getirmediğini ortaya koyuyor. Buna rağmen Sanders, gelecekte istihdam dengesini koruyabilmek için erken önlem alınması gerektiğini savunuyor.
